สถาปัตยกรรมไทย : วัดดัง ปัง เปรี้ยง
วัดดัง ปัง เปรี้ยง หัวข้อเรื่องอาจฟังดูเฟี้ยวฟ้าวไปหน่อย แต่ก็เป็นเรื่องที่อยากจะชวนคุยในความคิดอ่านที่ว่า ทุกวันนี้ การที่ใครหรือสิ่งใดจะเป็นที่รู้จักดูเป็นสิ่งสำคัญอย่างมาก วัดดัง ปัง เปรี้ยง จึงอาจอยู่ในความคิดของใครบางคน บางท่าน หรือบางรูป ที่อาจกี่ยวข้องกับวัด ที่อยากให้วัดดัง ปัง เปรี้ยง เช่นกัน
กระแสสังคม เราคงเห็นว่า บางคนมีข่าวในทำนองเสียหาย แต่ความเสียหายนำมาซึ่ง การตีแผ่ให้ผู้คนได้รู้จัก ในหน้าสื่อต่างๆ จนอดสงสัยไม่ได้ว่า การได้เป็นที่จดจำในเรื่องราวเชิงลบนั้นทำไมจึงเป็นเรื่องที่ดูจะไม่น่ากังวลใจสำหรับเจ้าของเรื่องราวเหล่านั้น
เราไม่จำเป็นต้องมองในมุมของพระพุทธศาสนา มองในมุมกลางๆ อย่างเป็นจริยธรรมทางสังคมแบบครอบจักรวาล ที่ทุกศาสนาล้วนสอนในทำนองเดียวกัน ก็พอจะสามารถตัดสินได้ว่าพฤติกรรมใดที่ปรากฏในหน้าสื่อต่างๆ นั้น เป็นสิ่งดี หรือไม่ดีอย่างไร ควรแก่การยกย่องส่งเสริม หรือไม่ควรให้ความสำคัญ ทั้งนี้สังคมจะเป็นไปอย่างไร สื่อต่างๆ ก็เป็นองค์ประกอบที่สำคัญอย่างหนึ่ง ในการสร้างความรู้สึกให้แก่สังคมนั้นเอง ว่ามันเป็นเรื่องที่ควรโอนอ่อนผ่อนตามไปกับเรื่องราวเหล่านั้น หรือว่าควรจะสร้างความเข้าใจอันถูกควรให้แก่สังคมกันดี
ในสมัยก่อน เชื่อว่าการขับเคลื่อนเดินไปของสังคม ในแบบจารีต (ที่แม้ปัจจุบันอาจดูว่าโบราณไปแล้ว) ผูกติดอยู่กับแนวคิดทางศีลธรรมจรรยา แต่แน่นอนว่า ไม่น่าจะมีสังคมใดที่ผู้คนในสังคมทั้งหมดจะเดินไปในแนวทางแบบอุดมคตินั้นได้ ความไม่สมบูรณ์ก็มีอยู่ในความสมบูรณ์ และความสมบูรณ์ก็คงมีอยู่ในความไม่สมบูรณ์นั้นล่ะ อยู่ที่ว่าภาพโดยรวมจะเป็นอย่างไร ภาพรวมนั้นก็จะขับเคลื่อนสังคมไปในทิศทางอันเป็นภาพใหญ่ ที่แม้ว่าอาจมีภาพเล็กๆ บางส่วนที่ผิดเพี้ยนไปบ้าง นี่เองที่อาจเป็นชิ้นส่วนเสี้ยวหนึ่งของภาพที่สำคัญของระบบสังคม ที่เราไม่อาจไปบังคับให้มันเป็นเหมือนกันไปทุกส่วนได้
มันก็คงเหมือนบั้กในระบบคอมพิวเตอร์ ที่อาจรบกวนการทำงานของระบบโดยรวมในบางจังหวะ แต่ถ้าไม่ได้มีมาก ก็ไม่ได้ส่งผลต่อการทำงาน หรือสร้างความเสียหายให้แก่ระบบนิเวศโดยรวมของมันได้ (แต่ก็อาจทำให้การทำงานเกิดอาการสะดุดในบางจังหวะ) คนในสังคมก็เช่นกันอาจมีบางส่วนที่คิดอ่านไม่เหมือนกันทั้งหมดทุกคน แต่ละความคิดอ่านที่ต่างกันมาจากประสบการณ์และข้อมูลที่ได้รับมา แต่อย่างน้อยความคิดอ่านที่เป็นภาพรวมส่วนใหญ่จะต้องยังทำให้ การทำงานของภาพรวมยังเดินไปได้อย่างที่ควรจะเป็น ไม่สะดุดจนเป็นปัญหาต่อระบบโดยรวม
ความคิด ความรู้สึก เป็นสิ่งที่ผู้คนในปัจจุบันรู้สึกว่าสามารถแสดงออก และสามารถนำไปใช้ขับเคลื่อนสิ่งต่างๆ ในสังคมได้ ซึ่งก็น่าจะเป็นสิ่งที่ดี หากทุกคนช่วยกันคิด ช่วยกันทำ และช่วยกันขับเคลื่อนสังคม แต่สิ่งสำคัญคือ ข้อมูล ที่เรานำมาใช้เป็นฐานในการคิด หรือก่อเกิดความรู้สึกนั้นก็สำคัญไม่น้อยเช่นกัน เพราะมันจะก่อรูปก่อร่างความเป็นเรา ก่อนที่มันจะไปก่อรูปก่อร่างสังคมหากมันมีพลังมากพอ
แต่ละสังคมจะเป็นอย่างไร ก็เกิดจากผู้คนในสังคมนั้นขับเคลื่อนมัน ผ่านความคิด ความรู้สึก ของผู้คนโดยมากนั้นเอง
แต่สิ่งที่ต้องชวนคิดอย่างหนึ่งคือ ความคิดหรือความรู้สึก ที่มากจากข้อมูลนั้น ควรต้องเป็นข้อมูลที่เป็นจริง และมีหมุดหมายสำคัญเพื่อสังคมและไม่เบียดเบียนหรือไปทำให้ใครต้องเดือดร้อนเสียหาย แต่ก่อนนั้นการเป็นไปอย่างไรของสิ่งต่างๆ เดินไปตามหน้าที่ของมัน สร้างประโยชน์ก็เป็นไปด้วยหมุดหมายที่มุ่งไปสู่การสร้างประโยชน์ แต่ในเวลานี้ บางทีการสร้างประโยชน์ก็อาจกลายเป็นเรื่องสำคัญระดับรองๆ ลงไป เพราะจุดมุ่งหมายอาจเป็นไปเพื่อการเป็นที่รู้จัก หรือ ดัง ปัง เปรี้ยง นี่ล่ะ
กล่าวมายาวยืดข้างต้นเพื่อให้เห็นภาพรวมร่วมกันก่อน ว่าความคิด ความรู้สึก มันจัดรูปจัดร่างสังคมได้ และมันน่ากลัวตรงที่ถ้า ความคิด ความรู้สึกดังกล่าว ไม่ได้ตั้งอยู่บนข้อมูลอันเป็นจริง มีการปล่อยข้อมูล ให้เกิดการเสพข้อมูลในแบบที่ต้องการ เรื่องเหล่านี้ก็มีมานับแต่อดีตกาลนานโพ้น จวบจนปัจจุบันก็ยังเป็นเช่นนั้นอยู่ หากดูผ่านภาพทางประวัติศาสตร์ต่างๆ ก็จะเห็นในทำนองเดียวกัน
ฉะนั้นแล้ว ในปัจจุบันนี้ ใครจะทำอะไร ก็อาจง่ายเพียงลัดปลายนิ้ว กดผ่านจอสี่เหลี่ยมที่มีกัน ก็เข้าถึงข้อมูลต่างๆ ได้ไม่ยาก และดูเหมือนว่า เมื่อการเข้าถึงข้อมูลเป็นเรื่องง่าย อีกทั้งยังมีผลต่อการส่งเสริมให้เกิดกระแส กระแสนี้ล่ะ ที่ทำให้เกิดประโยชน์ในมุมต่างๆ แต่โดยมากเป็นไปเพื่อระบบธุรกิจหรือการค้าแบบเสรีที่เป็นอยู่ ประโยชน์นี้ได้ถูกนำมาคิดต่อว่าทำอย่างไร สิ่งที่ใครๆ ทำจึงจะเป็นกระแส เมื่อเป็นกระแสก็เป็นที่รู้จัก และเมื่อเป็นที่รู้จักก็จะนำมาซึ่งประโยชน์ที่ท้ายที่สุด ก็มักไม่พ้นประโยชน์ทางการค้าหรือธุรกิจในที่สุด (เว็บไซต์นี้ก็คงจะหนีไม่พ้นเรื่องนี้ในที่สุดเหมือนกันละมัง)
การเลียนแบบ หรือการเอาอย่างความสำเร็จของสถาปัตยกรรมเชิงพาณิชย์ หรือธุรกิจภายนอก จึงอาจเป็นสิ่งที่วัดวาอารามอาจมองอย่างสนใจ อยากเป็นเช่นนั้นบ้างก็เป็นได้ และหนทางในการเป็นเช่นนั้นก็ต้องทำให้ วัดดัง ปัง เปรี้ยง ผ่านรูปแบบที่ตื่นตาตื่นใจ หรือ แปลกใหม่จนเป็นกระแส
กระแส จึงเป็นสิ่งที่ถ้าจะให้ได้ประโยชน์ ก็ต้องโหน แต่การโหนก็มีทั้งที่เป็นแง่งาม และแง่งม หากเราต้องการให้ใครมาซื้อของร้านเรา เราก็ต้องทำให้ร้านเราไปอยู่ในกระแส หรือหากสถานที่ใด ต้องการให้คนไปเยี่ยมเยือน ก็ต้องทำให้เป็นกระแสเช่นกัน กระแสที่หากทำได้สำเร็จ ก็จะ ดัง ปัง เปรี้ยง นี่เอง
วัดก็ไม่ยกเว้นเหมือนกัน บางวัดหากต้องการให้คนไปเยอะๆ ก็คิดว่าต้องทำให้วัดดัง ปัง เปรี้ยง ทำให้อยู่ในกระแสให้ได้ การที่จะเข้าไปอยู่ในกระแสได้ จึงเป็นเหตุปัจจัยสำคัญอย่างหนึ่งในปัจจุบันนี้ ที่ผู้เกี่ยวข้องในการสร้างวัด หรือปกครองวัด อาจคิดว่า ควรให้วัดที่สร้างขึ้นใหม่ ทำขึ้นใหม่ หรือปรับปรุงใหม่ เป็นวัดดัง ปัง เปรี้ยง
การทำให้วัดดัง ปัง เปรี้ยง อาจกลายเป็นประเด็นที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในอดีต และไม่ได้เป็นข้อห้ามหรือผิดกฏกติกาใด หากจะทำให้วัดเป็นเช่นนั้นในวันนี้ แต่สิ่งสำคัญคือ บทบาทหน้าที่ของวัด ที่ควรจะเป็น การก่อรูปทางสถาปัตยกรรมหรือกล่าวอย่างง่ายๆ ว่าการสร้างตึกสร้างอาคารต่างๆ ในสังคมทุกวันนี้ในเชิงอาคารสาธารณะ ปฏิเสธไม่ได้ว่าเกี่ยวข้องกับการบวกลบคูณหาร ในมุมของผลตอบแทน กำไร และการคืนทุน นั้นคือ สิ่งที่ก่อสร้างขึ้นมาจะถูกมองในลักษณะของมูลค่า ที่จะก่อเกิดต่อเจ้าของงาน
สิ่งก่อสร้างในกลุ่มศาสนสถาน กล่าวคือวัด อาจไม่ได้ถูกมองในลักษณะนี้ในอดีต และหรือในปัจจุบันก็อาจไม่แน่ใจว่าควรจะมองในมุมเดียวกับอาคารสาธารณะหรืออาคารทางธุรกิจอื่นๆได้หรือไม่ แต่สิ่งที่คิดว่าใช่ คือ วัด เป็นสิ่งก่อสร้างที่ถูกกำหนดให้เกิดขึ้นในเชิงคุณค่า มากกว่ามูลค่า และประโยชน์ที่ได้รับ ก็ไม่ได้เป็นผลกำไร อย่างที่อาคารอื่นๆ เป็นกัน
แต่เมื่อคุณค่าได้เกิดขึ้นกับพุทธสถาปัตยกรรมจำพวกวัดแล้ว สิ่งที่เป็นมูลค่าย่อมตามมา คุณค่าและมูลค่าต่างกันอยู่ที่ ความไม่จำกัดกาลของคุณค่า โดยมูลค่าอาจเปลี่ยนไปตามแต่สภาพสังคม เศรษฐกิจ ในช่วงเวลานั้นๆ แต่คุณค่าจะมีอยู่อย่างเป็นอนันตกาล
การสร้างคุณค่าทางหนึ่งให้แก่สถาปัตยกรรมจำพวกวัดวาอาราม แบบที่มีมาแต่อดีตคือการนำศิลปกรรมมาผนวกเข้าไปในงานสถาปัตยกรรม จนเกิดคำเรียกที่ว่า “ศิลปะสถาปัตยกรรม” และศิลปกรรม ในทางสถาปัตยกรรม ก็ไม่เหมือนกันกับ ศิลปกรรมแบบจิตรกรรม หรือศิลปกรรมแบบประติมากรรม เสียทีเดียว ความเหมือนต่างอาจจะเข้าใจได้ยากสำหรับคนทั่วไป แต่ในการศึกษาเรียนรู้ผ่านระบบการสร้างสถาปนิกที่มีความรู้ความเข้าใจในงานสถาปัตยกรรมไทยนั้นล่ะ ที่จะช่วยให้มาตรฐานของคุณค่าของ ศิลปะสถาปัตยกรรม ได้รับการรักษาไว้ ไม่ให้เสียหาย หรือลดทอนด้อยค่าลงไปด้วยความไม่เข้าใจ
หากการสร้างวัด โดยมีเจตนาจะให้วัดนั้นเป็น วัดดัง ปัง เปรี้ยง ก็อาจทำโดยไม่ได้นำมาตรฐานของศิลปะสถาปัตยกรรมมากำหนด หรือมาใช้ประคองในการออกแบบก่อสร้าง เพราะอาจถูกมองว่าเป็นงานที่ดูเหมือนเดิมในอดีต ไม่ได้แปลกใหม่อะไร แต่ก็ไม่ได้เป็นข้อสรุปในสิ่งที่จะเกิดขึ้นและเป็นไป ขึ้นอยู่กับความรู้ความเข้าใจของผู้ออกแบบหรือก่อสร้างในงานนั้นๆ ว่าจะทำไปถึงจุดมุ่งหมายที่ต้องการได้หรือไม่
ความแปลกใหม่ บางทีก็อาจแปลกประหลาด เพราะดูว่าสร้างความตื่นเต้นเร้าใจให้อย่างมาก ซึ่งเป็นสิ่งที่นิยมใช้ในงานเชิงธุรกิจ หรือพาณิชย์ เพราะต้องการดึงความสนใจให้แก่เกิดขึ้นแก่ผู้พบเห็น แต่ก็มิใช่ว่างานวัดวาอารามนี้ จะไม่สามารถทำให้เกิดการดึงความสนใจได้ แต่ความสนใจดังกล่าว ควรโน้มนำไปสู่ผลลัพธ์บางประการที่ส่งเสริมจิตใจ ในทางการเข้าถึง หรือการเปิดทางไปสู่เรียนรู้ทางธรรมต่อไป
วัดไม่ใช่ดารา พระก็ไม่ใช่ดารา แต่ถ้ามีคุณค่ามากพอก็อาจเป็นเหมือนทองที่ชาวบ้านเอามาปิดหลังพระ จนล้นออกมาด้านหน้าเอง สิ่งสำคัญคือทั้งตัววัด และพระ เป็นองค์ประกอบที่ส่งเสริมกันหรือไม่ ส่งเสริมการทำหน้าที่ และรองรับการทำหน้าที่ดีหรือยัง สร้างศรัทธาแก่ผู้พบเห็นได้ไหม ถ้าทำได้แล้ว ก็อาจนำไปสู่การเป็นกระแส แต่จะเป็นกระแสที่ไม่ได้โหน เป็นกระแสที่เกิดจากความเป็นจริงอันเป็นเนื้อแท้ภายใน ที่ขยายขอบเขตจนปรากฏชัดออกสู่ภายนอก และยังประโยชน์ อำนวยประโยชน์ แก่สังคม ด้วยความสงบเย็น สงบงาม
ทุกวันนี้ วัดหลายแห่ง ไม่ได้เด่นดังด้วยการอวดรูปโฉมอันเฟี้ยวฟ้าว แต่ความเฟี้ยวฟ้าวนั้นมีอยู่ โดยซ่อนอยู่ภายใต้ความสงบ นี่คงเป็นอิทธิฤทธิ์ประการหนึ่งกระมัง ที่ผู้รู้ผู้ปฏิบัติพึงเห็นได้ด้วยตนเอง การเข้าถึงความอัศจรรย์ในคำสอนของพระพุทธศาสนา ( ที่อาจจะเฟี้ยวฟ้าวทีเดียว ) ก็เกิดขึ้นจากบันไดขั้นแรกที่เริ่มต้นจากความสงบนี้ล่ะ
วัดบางแห่ง ได้ประโยชน์จากสถาปัตยกรรมดีๆ ที่มีคุณค่า และได้สร้างมูลค่าสำคัญให้แก่วัดนั้นด้วยแล้ว ก็จะต้องสร้าง คุณค่าสำคัญส่วนอื่นๆ ประกอบเข้าไปให้สมบูรณ์ทั้ง พระที่เจริญในธรรม ซึ่งเป็นพระสงฆ์อันทรงค่า มีกิจกรรมที่ส่งเสริมการเรียนรู้และยกระดับคุณค่าทางใจของผู้คน เพื่อให้พื้นที่แห่งนั้นร่มเย็นเป็นสุข ดึงดูดให้ผู้คนไปพักใจ ฟื้นใจ และกลับสู่สังคมด้วยใจดวงดี ดวงงาม ที่จะไปสร้างสังคมที่ร่มเย็นต่อไป
*******************************************************************************************
จันโท ปัณณะระโส ยะถา มะณิ โชติระโส ยะถา…
ขอความดำริทั้งปวงจงบริบูรณ์ เหมือนดังพระจันทร์วันเพ็ญ เหมือนแก้วมณีอันสว่างไสว ,ควรยินดี
TAG:
